Αρκουδόβατος: Ένας θυσαυρός στους λόγγους της Μεσσηνίας!

Αναρριχώμενο πολυετές φυτό της ευρύτερης περιοχής της Μεσσηνίας. Είναι δίοικο φυτό, δηλαδή έχουμε διαφορετικά αρσενικά και θηλυκά φυτά. Τα φύλλα του είναι δερματώδη και καρδιόσχημα. Οι βλαστοί του από τη στιγμή που θα αναρριχηθούν σε κάποιο δέντρο και σε αυτό βοηθούν οι 2 έλικες που έχουν στη βάση των μίσχων αποκτούν μεγάλο μήκος και πλέκονται τόσο πυκνά που μπορούν να σκοτώσουν το δέντρο όπου αναρριχώνται. Τα στελέχη του είναι γεμάτα με γυριστά αγκάθια, που σε κάποιον απρόσεκτο προσφέρουν μια πολύ επώδυνη εμπειρία. Από την άλλη, τα αγκάθια αυτά προσφέρουν ένα πολύ καλό καταφύγιο σε μικρόσωμα ζώα όταν θέλουν να αποφύγουν τους μεγαλύτερους σε μέγεθος εχθρούς τους.
Ξεκινάει την ανθοφορία του από τέλος Αυγούστου μέχρι τα μέσα Νοεμβρίου στις πιο δροσερές περιοχές.................
Τα μικρά και λευκά-ρόδινα άνθη του έχουν μια ευχάριστη και πολύ δυνατή, σχεδόν μεθυστική, μυρωδιά. Μετά τη γονιμοποίηση βγάζει και τις ράγες του, τους κόκκινους καρπούς του, που είναι μια καλή πηγή τροφής για τα πουλιά και τους ανθρώπους. Συχνά βλέπουμε την ίδια περίοδο ανθοφορία και καρποφορία. Είναι από τα λίγα φυτά που ανθοφορούν το φθινόπωρο, και αυτό το κάνει χρήσιμο μελισσοκομικό φυτό μιας και προσφέρει γύρη και νέκταρ σε μια δύσκολη εποχή για τα μελίσσια.
Θα το βρούμε να αναρριχάται κυρίως σε κορμούς δέντρων και θάμνων ή και σε φράχτες και μπορεί
να φτάσει και τα 4 μέτρα ύψος. Προτιμά περιοχές με υγρασία και πυκνή βλάστηση. Θα το βρούμε και σε χαμηλά υψόμετρα, συχνά κοντά στη θάλασσα ή μέσα σε ελαιώνες, αλλά και σε δάση, κυρίως πευκοδάση, μέχρι 1.200 μέτρα υψόμετρο.
Ο Θεόφραστος και ο Διοσκουρίδης τον θεωρούσαν αντίδοτο για όλα τα δηλητήρια: σμίλαξ τραχεία· [οι δε ηπατίτις, οι δε καλυκάνθεμον, οι δε κυνόσβατον, οι δε ανίκητον, οι δε ηλιόφυτον, οι δε ανατολικόν, οι δε δυτικόν, οι δε ελξίνη, οι δε κλύμενον, Αιγύπτιοι λυιαθή, οι δε κόνυσσον, Ρωμαίοι μεργίνα, οι δε βούλουκρουμ λέντουμ, Θούσκοι ραδία]. Τα μεν φύλλα έχει περικλυμένω όμοια και κλήματα πολλά, λεπτά, ακανθώδη ως παλίουρος ή βάτος, ελίσσεται τε περί τα δένδρα άνω και κάτω νεμομένη· καρπόν δε έχει βοτρυοειδή, πεπανθέντα ερυθρόν, υποδάκνοντα ηρέμα τη γεύσει, ρίζαν σκληράν, παχείαν· φύεται εν τόποις ελώδεσι και τραχέσι. Ταύτης τα φύλλα και ο καρπός θανασίμων εστίν αντίδοτα προπινόμενα και επιπινόμενα. Παραδέδοται δ ότι, αν τις αρτιγενεί παιδίω τρίψας τι τούτων δω καταπιείν, υπ ουδενός δηλητηρίου.
ΕΔΩΔΙΜΟΤΗΤΑ
Οι τρυφεροί βλαστοί τρώγονται ωμοί ή μαγειρεμένοι όπως τα λαχανικά. Οι έλικες τρώγονται επίσης. Η ρίζα χρησιμοποιείται για να φτιαχτεί το ποτό σαρσαπαρίλλα (sarsaparilla) και άλλες μπίρες, καθώς και τα φυτικά ροφήματα, όπως το δημοφιλές baba roots από την Τζαμάικα. Οι ρίζες μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν σε σούπες ή να φαγωθούν μαγειρευτές. Τα μούρα (οι κόκκινοι καρποί) μπορούν να καταναλωθούν τόσο ωμοί όσο και μαγειρεμένοι.
ΑΛΛΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ
Από τις ώριμες έλικες λαμβάνεται μια κόκκινη χρωστική ουσία που χρησιμοποιείται στην βαφική. Το φυτό επίσης συχνά καλλιεργείται ως αδιαπέραστος φράκτης στους κήπους.
ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Η ρίζα χρησιμοποιείται στην Ιατρική διότι έχει μαλακτικές, απολυμαντικές, καθαρτικές, εφιδρωτικές, διουρητικές, διεγερτικές και τονωτικές ιδιότητες. Ως ομοιοπαθητικό φάρμακο σχετίζεται έντονα με το ουροποιητικό σύστημα και το δέρμα. Χρησιμοποιείται κυρίως σε οξέα περιστατικά, σε ουρολοιμώξεις, δυσουρία (χαρακτηριστικός ο πόνος στο τέλος της ούρησης), κυστίτιδες, κολικό νεφρού, αιματουρία, πυουρία, πέτρες νεφρών ή ουροδόχου κύστης, ιζηματώδη ούρα. Επιπρόσθετα θεωρείται ένα από τα καλύτερα φάρμακα αποτοξίνωσης και χρησιμοποιείται για την καταπολέμηση του σωματικού και ψυχικού στρες και την χαλάρωση του σώματος. Η ρίζα έχει όλα τα συστατικά του φαρμάκου που κυκλοφορεί με το όνομα sarsaparilla και χρησιμοποιείται σαν αντιοξειδωτικό για τον καθαρισμό του αίματος, την καταπολέμηση βακτηρίων, την προστασία του συκωτιού, την αύξηση της ούρησης, τη διέγερση της πέψης και πολλές άλλες δράσεις. Ακόμη το φυτό έχει χρησιμοποιηθεί σαν φυτικό φάρμακο για την χαλάρωση των μυών, ρευματικού πόνου, ως διουρητικό, εφιδρωτικό, διεγερτικό και έχει χρησιμοποιηθεί παραδοσιακά για τη θεραπεία της υπέρτασης, διαβήτη, πεπτικές διαταραχές και δυσλειτουργία της ουροδόχου κύστης.
Τέλος τα ώριμα φρούτα πιέζονται και εφαρμόζονται στο δέρμα για τη θεραπεία της ψώρας.
Η Σμίλαξ, σύμφωνα με ένα μύθο της αρχαίας μυθολογίας (εννοείται ότι κυκλοφορούν πολλές εκδόσεις), ήταν μια πολύ όμορφη νύμφη, την οποία ερωτεύτηκε ο θνητός Σπαρτιάτης Κρόκος. Ο Ερμής με τη σειρά του ερωτεύεται τον Κρόκο και όπως γίνεται σε όλους τους μύθους, τον μεταμορφώνει στο γνωστό φυτό κρόκο. Μετά από αυτή την τραγική εξέλιξη, μπαίνει στο πλάνο και η Αφροδίτη, η οποία με τη σειρά της μεταμορφώνει τη λυπημένη νύμφη σε εύοσμο αναρριχητικό φυτό που θα ανθίζει την ίδια περίοδο με τον κρόκο. Τώρα γιατί λέγεται αρκουδόβατος η Smilax aspera οι
γνώμες διίστανται. Πιστεύω ότι η πιο κατάλληλη ερμηνεία είναι τα φοβερά και πολλά αγκάθια στους
βλαστούς της, που μοιάζουν με νύχια αρκούδας ή και το πιο λογικό να αποτελεί βασική τροφή για τις
αρκούδες αφού έχει τόσα πολύτιμα συστατικά.
Βιβλιογραφία
- Polunin O. and Huxley A. “Flowers of the Mediterranean”
- Niebuhr A. D. “Herbs of Greece
- A pleasant little book about Greek herbs”
- Facciola S. “Cornucopia, A source book of edible plants”
- Wikipedia
- Holtom J. and Hylton W. “Complete guide to herbs. A good herbal”
- E.E.O.I. | - Ελληνική Εταιρεία Ομοιοπαθητικής Ιατρικής | - Κλασική Ομοιοπαθητική
- Chiej. R. Encyclopaedia of Medicinal Plants. Covers plants growing in Europe. Also gives other interesting information on the plants. Good photographs
- Smilax aspera in the medical world effect of selected chemical ingredients from Smilax aspera on some biological activities in rats and mice Lap Lambert Academic Publishing (09-11-2011)
- Manandhar N. P. “Plants and people of Nepal”
Πιο πλούσια βιβλιογραφία που τεκμηριώνει τα παραπάνω μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα: Αρχαία
Θουρία - Βιοποικιλότητα: http://kentromeletisarxaiasthourias.wordpress.com/
Δρ. Γιώργος Σκούρας