ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΥΝ ΤΑ ΠΛΑΤΑΝΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ

Tου Παναγιώτη Τσόπελα

Mια μεγάλη απειλή κρέμεται πάνω από το μακροβιότερο δένδρο της ελληνικής χλωρίδας, το πλατάνι. Πρόκειται για μια ασθένεια που νεκρώνει τόσο νεαρά δένδρα, όσο και υπεραιωνόβια.

H «ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους» είναι εισαγόμενη και μεταδίδεται με τη μεταφορά φυτευτικού υλικού και ξυλείας. Eχει ήδη εντοπιστεί στη Mεσσηνία, αλλά εάν ξεφύγει και σε άλλες περιοχές απειλεί με τεράστια οικολογική καταστροφή.
Το πλατάνι είναι ένα αυτοφυές είδος στην Ελλάδα, από τα πλέον χαρακτηριστικά δένδρα της παραποτάμιας βλάστησης. Αναντικατάστατο καλλωπιστικό δένδρο με πλούσια σκιά, φυτεύεται σε πλατείες, πάρκα και δρόμους, σε πόλεις και χωριά της Ελλάδας, ιδιαίτερα κοντά σε πηγές ή όπου υπάρχει επάρκεια νερού. Ωστόσο, μια καταστρεπτική ασθένεια, που απειλεί το πολύτιμο αυτό δασοπονικό είδος, παρατηρήθηκε πέρσι το φθινόπωρο στην Ελλάδα. Πρόκειται για την «ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου», που προκαλείται από τον μύκητα Ceratocystis fimbriata f sp. platani. Το παθογόνο έχει βρεθεί σε αρκετές περιοχές του νομού Μεσσηνίας και νεκρώνει πλατάνια κάθε μεγέθους και ηλικίας. Δεν αποκλείεται η ασθένεια να υπάρχει και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας και να μην έχει ακόμα εντοπιστεί.

Nέκρωση των δένδρων
Η ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους είναι η πλέον καταστρεπτική ασθένεια του πλατάνου διεθνώς, προκαλώντας ολική νέκρωση των δένδρων. Δένδρα μικρής ηλικίας νεκρώνονται συνήθως σε χρόνο μικρότερο των δύο ετών, ενώ τα μεγαλύτερα μπορούν να επιβιώνουν για αρκετά χρόνια μετά την προσβολή τους, χωρίς όμως να αποφεύγουν τελικά τον θάνατο. Στο χωριό Κεφαλινού της Μεσσηνίας, ένα από τα δένδρα που νεκρώθηκαν είχε διάμετρο περίπου τρία μέτρα και ηλικία μεγαλύτερη των 200 ετών. Μέσα στα ποτάμια και τους χειμάρρους της Μεσσηνίας, η ασθένεια έχει ήδη διαδοθεί μέσω κορμών προσβεβλημένων νεκρών δένδρων, που σπάζουν και μεταφέρονται με το νερό, δημιουργώντας νέες εστίες προσβολής.

Τα συμπτώματα που εμφανίζουν τα προσβεβλημένα φυτά είναι ο ξαφνικός μαρασμός σε ένα τμήμα της κόμης, συνήθως την άνοιξη και το καλοκαίρι, που οι ανάγκες του φυτού σε νερό είναι αυξημένες. Τα φύλλα κιτρινίζουν πρόωρα και μαραίνονται. Πολύ συχνά την άνοιξη, ένας κλάδος ή ολόκληρο το δένδρο μπορεί να μην αναβλαστήσει καθόλου ή οι νέοι οφθαλμοί ξαφνικά να μαραθούν και να νεκρωθούν πριν ακόμη αναπτυχθούν. Στα μεγάλα δένδρα, παρατηρείται αραίωση και κιτρίνισμα της κόμης, ενώ το μέγεθος των φύλλων είναι μικρότερο του κανονικού (μικροφυλλία). Σε πρόσφατα νεκρά ή ζώντα προσβεβλημένα δένδρα, όταν αποκολληθεί ο φλοιός, διακρίνονται λωρίδες μεταχρωματισμένου ξύλου κατά μήκος του κορμού και των κλάδων, σε σχήμα ελλειπτικό έως φλογοειδές.
Αρχικά το παθογόνο καταγράφηκε στις ΗΠΑ το 1935. Στην Ευρώπη, η ασθένεια πιθανολογείται ότι εισήχθη κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με κιβώτια από ξύλο πλατάνου που χρησιμοποιήθηκαν για τη μεταφορά πολεμικού υλικού από τις ΗΠΑ. Στην Ιταλία και τη Γαλλία, η ασθένεια έχει προκαλέσει μεγάλες καταστροφές. Ο μύκητας έχει καταγραφεί επίσης στην Ελβετία, το Βέλγιο, την Ισπανία, την Αρμενία, ενώ υπάρχουν ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες για την παρουσία του στην Τουρκία και την Αλγερία.
Ως κυριότερος παράγοντας διασποράς του παθογόνου θεωρείται ο άνθρωπος, με τη μεταφορά φυτευτικού υλικού ή ξυλείας από προσβεβλημένες σε αμόλυντες περιοχές. Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Προστασίας Φυτών (EPPO), ο πιο πιθανός τρόπος διάδοσης του παθογόνου σε νέες χώρες είναι μέσω της διακίνησης φυτευτικού υλικού. Κατά πάσα πιθανότητα έτσι μπήκε η ασθένεια και στην Ελλάδα, αφού τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί αθρόα εισαγωγή φυτών πλατάνου, κυρίως από την Ιταλία, τη νότια Γαλλία και την Ισπανία.

Aυστηρά μέτρα

Οι χημικές μέθοδοι αντιμετώπισης που έχουν εφαρμοστεί μέχρι σήμερα αποδείχτηκαν αναποτελεσματικές. Επειδή η ασθένεια μεταδίδεται κυρίως ανθρωπογενώς, είναι δυνατόν να περιοριστεί με τη λήψη προληπτικών φυτοπροστατευτικών μέτρων. Σε πρώτη φάση, βασικό μέλημα των αρμοδίων παραγόντων θα πρέπει να είναι η αποφυγή της διασποράς του παθογόνου σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Επιβάλλεται η λήψη αυστηρών μέτρων παρεμπόδισης της εισόδου της ασθένειας σε νέες περιοχές, με την απαγόρευση διακίνησης φυτευτικού υλικού και ξύλου πλατάνου μέσα στο νομό Μεσσηνίας και προς άλλες περιοχές. Τα διακινούμενα φυτά πλατάνου στο νομό Μεσσηνίας καθώς και τους όμορους νομούς θα πρέπει απαραίτητα να ελέγχονται για την παρουσία του παθογόνου. Επίσης, πρέπει να ελέγχονται όλα τα φυτώρια που παράγουν ή εισάγουν φυτά πλατάνου, ιδιαίτερα όταν αυτά προέρχονται από χώρες που υπάρχει η ασθένεια. Η διακίνηση ξύλου πλατάνου από τα προσβεβλημένα δένδρα, για καυσόξυλα ή άλλες χρήσεις, ενέχει κίνδυνο διάδοσης και πρέπει να απαγορευτεί.

Το πρώτο στάδιο στην αντιμετώπιση της ασθένειας είναι η διάγνωση. Oσο πιο γρήγορα επισημανθεί το παθογόνο σε μια περιοχή, τόσο πιο γρήγορα μπορεί να αντιμετωπισθεί ακόμα και να εξαλειφθεί. Τα προσβεβλημένα δένδρα καθώς και τα γειτονικά τους που είναι ύποπτα προσβολής πρέπει να υλοτομούνται και αν είναι δυνατόν να εκριζώνονται. Το παραγόμενο ξύλο, καθώς και τα υπολείμματα της υλοτομίας, πρέπει να καταστρέφονται με καύση ή να συλλέγονται σε ειδικούς χώρους υγειονομικής ταφής.
Η ασθένεια δεν εξελίσσεται από τη μια μέρα στην άλλη. Απαιτούνται πολλά χρόνια, ίσως και δεκαετίες, για την επέκτασή της σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Κατά συνέπεια, έχουμε τη δυνατότητα να την αντιμετωπίσουμε στα πρώτα στάδια. Εάν όμως δεν ληφθούν δραστικά μέτρα, αυτή θα επεκταθεί σε όλη την Ελλάδα, οπότε οι δυνατότητες παρέμβασής μας θα είναι περιορισμένες. Πολλά από τα υπεραιωνόβια δένδρα πλατάνου, με τις εντυπωσιακές διαστάσεις τους, που στολίζουν πλατείες, πάρκα και χώρους αναψυχής στη χώρα μας θα καταστραφούν. Τα πλατάνια που φύονται σε ποτάμια και ρέματα απειλούνται με αφανισμό. Μια τεράστια οικολογική καταστροφή είναι προ των πυλών. Μία ανάλογη περίπτωση είναι η ολλανδική ασθένεια της φτελιάς, που σε μερικές δεκαετίες μετά την είσοδό της στη χώρα μας σχεδόν αφάνισε τα δένδρα φτελιάς από το ελληνικό τοπίο.

O κ. Παναγιώτης Tσόπελας είναι δρ Δασολόγος-Φυτοπαθολόγος και εργάζεται στο ΕΘΙΑΓΕ - Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων.