Σύντομο ιστορικό του ναού της Αγίας Παρασκευής Πύργου Τριφυλίας.

Παλαιά παράδοση θέλει τον ναό της Αγίας Παρασκευής να ήταν ο πρώτος ενοριακός ναός όταν το χωριό βρισκόταν στην περιοχή που σήμερα αποκαλούμε Παλιόπυργας. Την παλαιότερη ιστορικά καταγεγραμμένη μαρτυρία για την ύπαρξη του ναού την βρίσκουμε το 1689 σε ενετική καταγραφή του επισκόπου Ανδρούσης, όπου και ανήκε εκκλησιαστικά τότε το χωριό και η οποία αναφέρει χαρακτηριστικά: «Εις το χωρίον Πύργον είναι ναός της Παναγιάς και έχει μερικόν τόπον και ολίγαις ελιαίς, είναι και του Αγίου Νικολάου και της Αγίας Παρασκευής και χαλασμέναις τέσσαρες». Η εκκλησία τότε ήταν πολύ μικρότερη από αυτή που βλέπουμε σήμερα και ο χώρος γύρω από αυτήν ήταν ένας απότομος λοφίσκος χωρίς μεγάλο χώρο γύρω της. Ό δρόμος που έφθανε στο εκκλησάκι ήταν ένα μονοπάτι που ξεκινούσε από τον τότε κεντρικό δρόμο, μόλις εκατό μέτρα βορειότερα του ναού. Ο πληθυσμός του χωριού («Pirgo», όπως το καταγράφει ο Ενετός καταγραφέας) δεν ξεπερνούσε τους 28 κατοίκους, σίγουρα όμως ήταν αρκετοί περισσότεροι, καθώς, κατά την συνήθεια των υπόδουλων κατοίκων της εποχής,

αρνούνταν να απογράψουν όλα τα μέλη των οικογενειών τους. Υπήρχε και ένα δεύτερο μονοπάτι, που οδηγούσε από το χωριό προς τον ναό, περνούσε από την παλιά βρύση της ξερόβρυσης και έβγαινε ανατολικά της εκκλησίας.

Μέχρι το 1870 η εκκλησία της Παναγίας ήταν όσο και το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής. Τότε εφημέριος των χωριών Πύργος και Αγορέλιτσα ήταν ο ιερέας Δημήτριος Σταματελόπουλος, ο οποίος στηριζόμενος στην καλλιέργεια της σταφίδας ξεκινάει να χτίζει μεγαλύτερο ναό της Παναγίας οι εργασίες του οποίου κράτησαν περίπου δέκα χρόνια. Στα 1880 περίπου ιερέας στο χωριό ήταν ο Θεόδωρος Παπαθεοδώρου (θείος εκ μητρός του μετέπειτα ιερέα Θεοδώρου Βακαλοπούλου), που εγκαινιάζει τον ναό της Παναγίας. Τότε το..... μεγάλο πανηγύρι του χωριού γινόταν στο Γενέσιον της Παναγίας στις 8 Σεπτεμβρίου, που με το παλαιό ημερολόγιο ήταν δεκατρείς μέρες αργότερα, όταν η σταφίδα είχε συλλεχθεί και όλοι οι ενορίτες βρίσκονταν στο χωριό.

Στον μεγάλο σεισμό του 1886 ο ναός της Αγίας ήταν ένα από τα τέσσερα πέτρινα κτήρια του χωριού που άντεξαν από την καταστροφική μανία του εγκέλαδου. Ὀλα τα άλλα κατέρρευσαν.

Το 1923 καθιερώθηκε το νέο ημερολόγιο και η γιορτή της Παναγίας ήρθε νωρίτερα. Αυτό όμως δημιούργησε πρόβλημα, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του χωριού έμενε ακόμα στα χτήματα. Έτσι, τα επόμενα χρόνια άρχισε μία συζήτηση για την αλλαγή του πανηγυριού. Η πρώτη σκέψη ήταν να κάνουν πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής, στις 26 Ιουλίου, εποχή που δεν είχε αρχίσει ακόμη η συγκομιδή της σταφίδας, όμως οι άνθρωποι παρασυρμένοι από «face news» της εποχής πίστευαν πως το ημερολόγιο θα επανέλθει στον παλαιό υπολογισμό και έτσι όλοι θα βρίσκονται στα χτήματα για την σταφίδα και η γιορτή δεν θα έχει μεγάλη συμμετοχή. Σκέφτηκαν τότε να ζητήσουν από την Ηγουμένη του μοναστηριού, το οποίο τότε χτιζόταν, να δώσει την εκκλησία του Προδρόμου στην ενορία και η ενορία να κάνει το πανηγύρι της στις 24 Ιουνίου όπου και γιορτάζεται η Γέννηση του Προδρόμου. Σε αντάλλαγμα το χωριό θα έδινε την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής στις μοναχές να χτίσουν εκεί το μοναστήρι τους. Οι μοναχές δεν το δέχθηκαν αυτό, αφού η Μελάνη είχε δει όραμα τον Πρόδρομο και είχε υποσχεθεί να χτίσει μοναστήρι προς τιμή του.

Έτσι, γύρω στα 1930 αφού είχε εδραιωθεί η αλλαγή του ημερολογίου, ξεκίνησαν να εορτάζουν το πανηγύρι στις 26 Ιουλίου. Άλλωστε, την Αγία Παρασκευή την τιμούσαν με λαμπρότητα από παλιά οι Πυργιώτες και μάλιστα είχαν τη συνήθεια, από τότε που η εκκλησία της Παναγίας ήταν μικρό εκκλησάκι, να κάνουν λιτανεία την εικόνα της Αγίας Παρασκευής ανήμερα της εορτής της, να την πηγαίνουν στον ναό της Παναγίας και να την επιστρέφουν πίσω την παραμονή του Δεκαπενταυγούστου και να λειτουργούν την εορτή της Κοιμήσεως της Παναγίας στον ναό της Αγίας Παρασκευής. Μάλιστα έλεγαν: Πήγε επίσκεψη η Αγία Παρασκευή στην Παναγιά, τώρα πάει και η Παναγία στην Αγία Παρασκευή. Αργότερα, άλλαξε η παράδοση αυτή και έτσι  επέστρεφε η εικόνα το απόγευμα της δεύτερης Κυριακής μετά την εορτή της Αγίας Παρασκευής και μάλιστα παρόλο που είχε φτιαχτεί και ο νέος δρόμος, δεν την περνούσαν από την πλατεία αλλά ακολουθούσαν τον παλαιό δρόμο βόρεια της Ξερόβρυσης. Σήμερα η επιστροφή γίνεται το απόγευμα της 6^ης Αυγούστου από τον κεντρικό δρόμο.

Το 1934, επί προεδρίας του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου του γιατρού Γ. Μιχαλόπουλου και μελών των Θ. Βακαλόπουλου, Π. Κ. Καλογερόπουλου, Α. Τσοπελογιάννη και Παν. Χρονόπουλου, αποφασίζεται η κατασκευή του μαντρότοιχου και εν συνεχεία η στήριξη και επέκταση της εκκλησίας, καθώς το μέχρι τότε απότομο πρανές του εδάφους γύρω από τον ναό είχε δημιουργήσει πρόβλημα στον ναό, ιδιαίτερα στην νοτιοδυτική πλευρά του. 

Να σημειώσουμε εδώ πως μέχρι τότε ο προαύλιος χώρος της εκκλησίας εκτεινόταν δέκα μέτρα το πολύ γύρω από τον ναό και αυτός επικλινής, γι' αυτό δόθηκε από τους Α. Καλογερόπουλο και Νιόνιο Καραμπότσο χωράφι, στο οποίο έσπερναν φακές, λούπινα, σιτάρι κ.ά. για να μπορέσει να μεγαλώσει ο χώρος της εκκλησίας.  Σ’ αυτό το χωράφι οι μαθητές του δημοτικού, επί δασκάλου Δημητρίου Δούμουρα, γύρω στα 1938 φύτεψαν τα πεύκα, τα οποία έσπειραν οι ίδιοι στο φυτώριο του σχολείου. Το ίδιο είδος πεύκου είχε φυτευτεί και στο προαύλιο του σχολείου και στο χτήμα του γιατρού Μιχαλόπουλου στο Κατωχώρι. Αργότερα, τον Φεβρουάριο του 1940, αγοράστηκε από την Δήμητρα, χήρα Επαμεινώνδα Νικητόπουλου, αντί του ποσού των 2.500 δραχμών, το μέρος που βρίσκεται αριστερά της εισόδου του προαυλίου.

Τα πλατάνια, που φυτεύτηκαν στο προαύλιο του ναού, τα φύτεψε ο τότε ψάλτης Γεώργιος Καραμπότσος, ενώ στις πιό κάτω φωτογραφίες, που είχε την ευγενική καλοσύνη να μας στείλει ο γεωπόνος ο Γρηγόρης ο Χρονόπουλος, βλέπουμε μία ελιά και την αριά, που βρίσκεται πίσω από το ιερό και για την οποία λεγόταν πως ήταν το μόνο δέντρο που γλύτωσε από την φωτιά και το τσεκούρι του Ιμπραήμ. Στις ίδιες αυτές φωτογραφίες οι οποίες αποτελούν ντοκουμέντο βλέπουμε τον ναό της Αγίας Παρασκευής την περίοδο της ανακαίνισής της, την οποία πρέπει να τοποθετήσουμε αμέσως μετά τον πόλεμο γύρω στο 1947. Πίσω ακριβώς από τα πρόσωπα βλέπουμε την νότια πλευρά της εκκλησίας, την πόρτα του Ιερού, τις καμάρες που ακόμα δεν είχαν ξεκαλουπωθεί και τις πέτρες του ναού που όπως διακρίνουμε ήταν ιδιαίτερα επιμελημένες (σ.σ. αξίζει λοιπόν να αφαιρεθεί ο σοβάς και να αποκαλυφθεί η πολύ καλή δουλειά που έγινε κατά το κτίσιμο). 

Από αριστερά: Χρονόπουλος Γεώργιος (Φελάς), άγνωστος, Κόντος Πέτρος, Κάππος Νίκος, Τσώλης Πάνος (Ψάρακας)

Από αριστερά: Χρονόπουλος Γιώργος (Φελάς), Δημητρόπουλος Μαρίνης, Γεωργόπουλος..... Κάππος Νίκος, Τσώλης Πάνος (Ψάρακας), άγνωστος. 

Στην προσπάθεια αυτή της ανακαίνισης, συμμετείχε και ο Σύλλογος Γυναικών Πύργου Τριφυλίας «Η ΑΡΩΓΗ». Πρόεδρος σ’ αυτόν τον σύλλογο ήταν η Αγγελική Τσώλη και μέλη η Παναγιώτα Καλκαβούρα, η Ελένη Γλιάτα και η Πελαγία Γαλανοπούλου. Η προσωπική εργασία κάθε Πυργιώτη ήταν αυτονόητη. Κουβαλούσαν την άμμο από ένα μέρος λίγο νοτιότερα της εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής, όπου υπάρχει ακόμη και σήμερα άφθονη.

Ξεκινώντας τις εργασίες, αποφάσισαν να γκρεμίσουν την Αγία Τράπεζα για να κατασκευαστεί μεγαλύτερη. Τότε το ξινάρι ενός εργάτη χτυπάει σε ένα πήλινο δοχείο κι αμέσως ειδοποιούν τον παπά και βλέπουν πως είναι ένα σφραγισμένο πιθάρι (κατ’ άλλους δύο). Ανοίγοντάς το βλέπουν πως είναι γεμάτο οστά, τα οποία μάλιστα αναδύουν ένα έντονο, πολύ ευχάριστο άρωμα. Συγκεντρώθηκε πολύς κόσμος στον χώρο και όλοι ήταν σαστισμένοι.

Όλη την ημέρα συζητούσαν τι να πράξουν και τότε ο παπάς αποφασίζει να ανατοποθετηθούν τα λείψανα αυτά στον χώρο τους και να κατασκευασθεί η Αγία Τράπεζα μεγαλύτερη πάνω σε αυτά.

Το 1947υπογράφουν ως επιτροπή του Ναού  οι: Ανδρέας Παναγιωτόπουλος, Γρηγόριος Χρονόπουλος, Θεόδ. Τσώλης, και Σωτήριος Κάππος.

Απόκριες και Καθαρά Δευτέρα ο λόφος της Αγίας Παρασκευής γέμιζε κόσμο που με όργανα ή γραμμόφωνα γιόρταζε και γλεντούσε. Οι καφετζήδες προσλάμβαναν με μεροκάματο πιτσιρικάδες που πουλούσαν αναψυκτικά, πορτοκαλάδες κ.ά. στους γλεντοκόπους. Την Μεγάλη Παρασκευή, ημέρα απόλυτης αργίας, πολλοί την περνούσαν στον λόφο μόνο συζητώντας, καθώς κάθε άλλη δραστηριότητα απαγορευόταν. Επίσης και οι εκδρομές του δημοτικού σχολείου ήταν συχνές στον λόφο της Αγίας Παρασκευής.

Μέχρι το 1970 περίπου, ο δρόμος που οδηγούσε εκεί ξεκινούσε από το πάνω μέρος της Ξερόβρυσης, νότια του χωριού. Έτσι η σύνδεση της Εκκλησίας της Παναγίας με την Αγία Παρασκευή γινόταν από αυτόν τον δρόμο, απόληξη τμήματος του οποίου συναντάμε σήμερα στα αριστερά του σημερινού δρόμου, λίγο μετά την κατηφόρα. Η κατασκευή του νέου δρόμου ήταν άκρως επεισοδιακή (βλ. Ένας δρόμος που δίχασε το χωριό.). Σ΄ αυτόν τον νέο δρόμο την δεκαετία του 1980 φυτεύτηκαν οι πικροδάφνες από τον τότε Σύλλογο γυναικών του χωριού, που έφερε το όνομα της Αγίας Παρασκευής, με πρόεδρο την Ευρώπη Γαλανοπούλου.

Τέλος, αξίζει να αναφερθούμε στην Ιερά Εικόνα της Αγίας Παρασκευής για την οποία πολλά θαυμαστά έχουν αναφερθεί από προσκυνητές και η οποία παραγγέλθηκε από τον Σύλλογο Γυναικών Πύργου Τριφυλίας «Η ΑΡΩΓΗ» και αγιογραφήθηκε στην Σκήτη της Αγίας Άννας στο Άγιον όρος το 1933 μαζί με την Ιερά Εικόνα της Παναγίας της Γοργοϋπηκόου που φυλάσσεται στον ναό της Παναγιάς.

Είτε με θρησκευτική διάθεση επισκεφτούμε τον χώρο, είτε για να θαυμάσουμε το ειδυλλιακό τοπίο, το πράσινο, ακόμα και την ηρεμία, η Αγία Παρασκευή έχει μόνο να μας δώσει, να μας δώσει απλόχερα και να φύγουμε από κει μόνο κερδισμένοι. Σε εμάς απομένει μόνο να προστατεύσουμε και να διατηρήσουμε τον χώρο όπως τον παραλάβαμε και ακόμα καλύτερο.

 

Τάκης Δ. Γλιάτας